Dünya yedi milyarı nasıl aşılayacak?

Dünyanın dört bir yanından ekipler Covid-19’a karşı etkili olacak bir aşı geliştirmek için çalışıyor.

Başbakan Boris Johnson bunu “hayatımızın en acil ortak çabası” olarak nitelendirdi.

Ama kazanan bir formül bulmanın yüksek teknoloji biliminden uzakta, dünya çapında yedi milyar insana aşı yaptırmanın lojistiği ne olacak?

İngiltere’de, bu çabanın kalbi Harwell Bilim Kampüsü’nde, Oxfordshire’daki eski bir RAF hava üssünde yer almaktadır.

Bu İngiltere’nin Aşılar Üretim ve Yenilik Merkezi (VMIC), hangi için Covid-19 tarafından öne getirilmiştir planları olacak.

“Zaman çizelgesini neredeyse yarıya sıkıştırdık. Bu yüzden 2022’nin sonunda hazır olmasını beklerken, şimdi 2021’de çevrimiçi olmasını umuyoruz,” diyor VMIC’nin ceo’su Matthew Duchars.

‘Kek pişirmek gibi’

Bay Duchars henüz yaz tatiline çıkmadı çünkü buranın Oxford Üniversitesi aşısını üretebileceğini biliyor. Oxford’un hemen aşağısındaki Jenner Enstitüsü’ndeki ekiple sürekli temas halinde.

Bunun ağır bir sorumluluk olduğunu söylüyor.

“Bu tür aşıları hızlı ve etkili bir şekilde üretebilmek, sadece ülke için değil, küresel olarak kritik önem taşıyor.”

“Bir benzetme kullanmak için – evde bir pasta pişirme gibi. Mükemmel pastayı hazırlamak için saatler harcayabilirsiniz ve şimdi dışarı çıkıp 70 milyon tanesini pişirin ve hepsi mükemmel olmak zorunda, bu yüzden bu oldukça zor.”

Oxford Üniversitesi, küresel denemelerinin sonuçlarını bilmeden önce bile aşısını üretmeye başlamak için yeterli geçici laboratuvar alanını güvence altına almak zorunda kaldı.

Sonuçta, insan ırkı Covid-19 aşıları çeşitli dozlarda milyarlarca yapmak gerekir. Hepsi dünya çapında üretilmek, dağıtılmalı ve yönetilmelidir.

Uluslararası aşılar ittifakı Gavi, ülkeleri aşının piyasaya sürülmesi hakkında düşünmeye başlamaya çağırıyor.

Fakat uluslararası işbirliği yapmak kolay değil, çünkü pek çok zengin ülke sihirli formül bulunduğu takdirde malzemeleri güvence altına alabileceklerinden emin olmak için ilaç şirketleri ile ikili anlaşmalar yapıyor.

Kişisel çıkarların üstesinden gelmek

Gavi’nin CEO’su Seth Berkley, karşılaştığı en büyük engellerden birinin sözde “aşı milliyetçiliği” olduğunu söylüyor.

“Bence bütün ülkelerin bunu küresel bir şekilde düşünmesi gerekiyor, kısmen de yapılması gereken doğru şey olduğu için değil, aynı zamanda kişisel çıkar meselesi olduğu için.”

“Çevre ülkelerde dolaşan büyük virüs rezervuarları varsa, normal ticaret, seyahat veya insan hareketi geri dönemezsiniz. Bu zihniyete sahip olmak gerçekten çok önemli: herkes güvende olmadığı sürece güvende değiliz.”

Gelişmekte olan ülkelerin doğru aşılara erişmelerini sağlamaya çalışmanın yanı sıra, Bay Berkley dünyada yeterli cam şişe olup olmadığı da dahil olmak üzere aşının daha sıradan yönlerini düşünmek zorunda. Tıbbi cam üretiminde potansiyel bir darboğaz raporları olmuştur.

“Biz bu konuda endişeliydi,” Bay Berkley itiraf ediyor, “bu yüzden devam etti ve iki milyar doz için yeterli şişe satın aldı, biz 2021 yılı sonuna kadar hazır olmasını umuyoruz doz sayısı.”

Cam şişeler potansiyel bir sorun ise, o zaman da buzdolapları vardır, çoğu aşılar düşük sıcaklıklarda tutulması gerekir beri.

Soğuk tutmak

Birmingham Üniversitesi’nde soğuk zincir lojistiği uzmanı olan Prof. Toby Peters, Gavi gibi kuruluşların gelişmekte olan ülkelerdeki mevcut soğutma kapasitesini nasıl en üst düzeye çıkarabileceklerini düşünmelerine yardımcı oluyor.

Diyor ki: “Bu sadece bir aşı buzdolabı değil, aslında diğer tüm parçalar da: uçaklarda hareket paletler; yerel mağazalara taşımak araçlar, ve daha sonra motosiklet ve topluluklar içine doğru çıkarmak insanlar. Tüm bunlar sorunsuz bir şekilde çalışmak zorunda.”

Prof Peters bu mamut projesi ile yardımcı olmak için soğuk zincir depolama ödünç keşfetmek için küresel yiyecek ve içecek şirketleri ile konuşuyor.

Aşının daha yönetilebilir hale gelebilmesi için, ülkelerin nüfuslarında kime öncelik vereceklerini belirlemeleri gerekecek.

Sırada ilk kim var?

İngiltere’deki Wellcome Trust’ın aşı lar başkanı Dr. Charlie Weller, ülkelerin bazı açık sözlü sorular sormaları gerektiğini söylüyor.

“Bu aşıya kimin ihtiyacı var? En yüksek risk grupları hangileridir? Peki en yüksek öncelik kim? Çünkü ilk aşının arzı aşacağı konusunda oldukça açık olduğumuz şey, bu yüzden seçimler yapılması gerekecek.”

Gerçek aşıları yapmak bile zor olacak.

Örneğin İngiltere, oy kullanma istasyonları ağını nüfusu işlemek için kullanan bir şablona bakıyor. Ama fakir ülkeler için durum daha da korkutucu.

Dr Weller, hedef grupları aşılamak için doğru teknik becerilere sahip sağlık çalışanları ile güçlü sağlık sistemlerinin kilit önemde olacağında ısrar ediyor.

Bilim adamlarının hepsi bir çeşit aşının bulunacağını düşünüyor. Ama birçoğu, milyarlarca insana ulaşmak için yapılması gerekenlerin büyüklüğüyle geceleri uyanık tutulduklarını söylüyor.